Als eerste kind en oudste dochter geboren worden is een zegen voor de ouders. Dat kun je zien aan de foto waar Trees Blom de kleine Christina op de arm heeft. Of dat andersom ook het geval is blijft nog even een vraag.

Het gezin groeide in rap tempo. Met 12 kinderen in-da-house wordt al snel aanspraak gemaakt op het meewerkend vermogen van de oudsten. Het zorgt ervoor dat je als meisje, tegen wil en dank, al jong ervaring opdoet met een breed spectrum aan vaardigheden binnen het huishouden. Opruimen, stoffen, schoonmaken, tal van herstelwerkzaamheden aan kleding, koken, maar ook: je kleine broertjes en zusjes rondrijden in de kinderwagen, voeden, verzorgen en bezighouden. Tiny kreeg op straat vaak de opmerking ‘zo jij bent er al vroeg bij’ als ze weer op stap was met een kinderwagen. In het begin antwoordde ze nog ‘dat het haar broertje was, of zusje’. Later haalde ze haar schouders op, het leek haar niets te kunnen schelen.

Even een moment voor jezelf is er niet bij.

Als oudste ben je al vroeg een vertrouwenspersoon voor de andere kinderen. Daardoor ontwikkel je tegelijkertijd een diepgaand inzicht in de drijfveren van mensen. Het heeft haar later op veel gebieden geholpen om haar eigen ontwikkeling door te maken. De schaduwzijde van de oudste zijn is het ontbreken van een eigen jeugd. Je krijgt geen tijd om te spelen of te dagdromen. Boeken lezen is er niet bij. En je moet opschieten. Even een moment voor jezelf is een schaars genoegen.

Vijftig jaar later ben ik ooit bij een gesprek aanwezig geweest dat plaatsvond tijdens een logeerpartij van Oma en Opa bij ons thuis. Toen kwam het hoge woord eruit. ‘Ik heb geen jeugd gehad, en dat lag aan het grote gezin’. Haar moeder ontkende dat in eerste instantie… maar haar vader nam het voor haar op toen hij zei: ‘dat is waar Tiny, je hebt gelijk’. Hoe het gesprek verder ging is me niet bijgebleven, maar dat ene moment waarop een historisch drama, en de tragiek daarvan, gezien mocht worden en bevestigd, is me altijd bijgebleven. Ik ben blij daar getuige van te zijn geweest. Ik was veertien.

Telkens weer een trapje hoger op de glijdende schaal vooruit.

Op het moment dat Tiny achttien werd had ze genoeg van het huishouden bij de familie Blom. Ze besloot op kamers te gaan en werk te zoeken. Dat vond ze al snel als verkoopster in de Manifacturen-handel van één van de broers van Opa Blom. Stoffen, textiel en weefsels werden er verkocht, maar ook knopen, garen, borduursels, haakwerk en frivolité. Met haar onblusbare energie, vlotte sociale vaardigheden, tact, mensenkennis en wijsheid, wist ze al snel carrière te maken. De modehuizen waar ze werkte volgden elkaar snel op. Telkens weer een trapje hoger op de glijdende schaal vooruit. Na Vogelenzang en Nieuw Engeland werd ze hoofd van de damesafdeling van Peek & Cloppenburg op de Dam. De inkoop deed ze er gewoon even bij. De uiterst charmante verschijning van Tiny, die het typisch Italiaanse voorkomen van de Blommenfamilie had geërfd, deed niet alleen de verkopen stijgen, maar ook menig mannenhart harder kloppen. Ze was lang, rank en slank en een fan van de New Look van Dior. Dankzij de handvaardigheden die ze in het grote gezin had geleerd kon ze moeiteloos jurken en mantels van Dior namaken en vervolgens zelf dragen. Hoedje erbij, passende schoenen en een bijbehorende tas en als een Woman of the World rustig en elegant, met lange handschoenen aan, flaneren over de lanen van Amsterdam Oud-Zuid.

De keuringscommissie voor jonge mannen, bestaande uit Opa en Oma, was echter streng en niet altijd even rechtvaardig. Naar haar hart dingen kon, maar de absolute eis was een Rooms-Katholieke afkomst. De eerste verloofde die ze kreeg was Piet. Op de foto’s die daar van zijn stralen ze samen als charmant koppel, maar Piet bleek, ondanks de juiste achtergrond, toch niet helemaal bij Tiny te passen. En dan was er nog de naamloze mijnheer die Tiny een aanbod deed om in Parijs bij de couturier van haar dromen te gaan werken. Er kwam een grote streep door dat plan. Parijs was nu eenmaal de poel des verderfs. En voor een Katholiek meisje dus no place to go, volgens haar ouders. Het was één van die pijnpunten die je een leven lang bijblijven.

De laatste man die een belangrijke rol in het leven van mijn moeder speelde, voor ze mijn vader ontmoette, was Wim. Wim was de eigenaar van de Firma Kroonder, een kunsthandel, die ook deed in meubelen en encadrementen (1ste Van Swindenstraat 26-28 in Amsterdam-Oost). Ik heb nog twee luxe reproducties van de aanbidding van het kind van Hugo van der Goes en Rogier van der Weyden, gevat in prachtige vergulde blauwe sierlijsten. Een geschenk voor het huwelijk van Tiny met mijn vader, Jos Koch. Maar voor dat zover was waren er de crisistijd, de tweede wereldoorlog en het onverbiddelijke Nee van Opa en Oma. Wim was van gereformeerde huize… en twee geloven op één kussen, daar lag de duivel tussen. Bovendien had hij twee zoons en was hij weduwnaar. Het waren stuiptrekkingen van een tijd die vanaf de zeventiger jaren snel zou verdwijnen. Maar voor mijn moeder was ze barre realiteit.

Kind, je hebt ons allemaal gered.

Er zijn twee gebeurtenissen in Tiny’s leven die altijd een rol zijn blijven spelen als feit en herinnering. De eerste was het ongeluk met de fiets dat zij kreeg toen ze achttien was, en op weg naar haar werk. Een automobilist had haar niet gezien ter hoogte van het Van Heutz monument en reed haar pardoes omver. Daardoor brak ze haar schouder. De arm lag uit de kom en in het ziekenhuis hebben ze er die dag een potje van gemaakt. Daardoor had zij de rest van haar leven last van haar arm en mocht ze geen zwaar huishoudelijk werk meer doen.

Het tweede moment vond plaats tijdens de oorlog. Ze was toen werkzaam bij één van de vele modehuizen in de Kalverstraat. Om een uur of drie in de middag kwam er een jonge Joodse vrouw de winkel binnen. Ze liep direct naar mijn moeder en zei: ze zitten achter me aan, help me. Die ‘ze’ waren Duitse soldaten en de Grüne Polizei. Ze nam de vrouw snel mee naar achteren en liet haar ontsnappen door een deur aan de achterzijde. Toen Tiny terugkwam in de winkel kwamen de Duitsers net binnen. Een officier met een SS-uniform begon tegen mijn moeder te schreeuwen: er zijn hier Joden in de zaak en als u niet zegt waar ze zijn neem ik iedereen mee. Koeltjes wees Tiny op een plakkaat dat aan de muur hing en schreeuwde net zo hard als de man: de Ortcommandatur heeft bepaald dat er tussen drie en vijf uur Joden in deze zaak inkopen mogen doen, dus waar heeft U het over? De officier knipperde met zijn ogen, wist niet wat te zeggen, salueerde en zei: Heil Hitler. De volledige entourage verdween daarna direct uit de zaak. In de winkel was het muisstil. Omstreeks die tijd van de dag was de winkel, zoals altijd, afgeladen met mensen. Van de weeromstuit begon mijn moeder plotseling heftig te huilen. Een oude man kwam naast haar staan, en legde zijn hand op haar schouder en zei: kind, je hebt ons allemaal gered. Als jij niet zo tegen hen opgetreden had, hadden ze ons allemaal meegenomen.

En zo liepen ze samen over de Maasbrug richting het centrum.

De oorlog ging voorbij. Na de bevrijding nam het leven weer zijn loop. Tiny werkte inmiddels bij Peek & Cloppenburg en maakte daar snel carrière. Van verkoopster tot cheffin, toen inkoopster en hoofd van de damesafdeling. Ze stond op de nominatie om directrice van het Haags Modehuis te worden. Maar toen ontmoette ze mijn vader. Ze had zijn zus ontmoet tijdens een vakantie in Italië, aan het Lago Maggiore. Na de reis werden foto’s uitgewisseld tijdens een bezoek aan Rotterdam. Mijn vader woonde in bij zijn zus. Aan het einde van de middag vroeg mijn Tante Gré of mijn vader dat aardige meisje naar Station Blaak wilde brengen. En zo liepen ze samen over de Maasbrug richting het centrum. Halverwege gaf mijn moeder mijn toekomstige vader een arm. Dat moment maakte indruk, op beiden. In mijn archief bevindt zich nog de uitgebreide correspondentie van de twee tortelduifjes. In 1955 trouwden ze en een jaar later werd ik geboren. Haar carrière was daarmee afgelopen. In die tijd was het nog gebruikelijk dat een huwelijk ontslag betekende. Welke functie je had, hoeveel krediet je ook had, dat maakte niets uit.

Van Amsterdam naar Rotterdam.

Het huwelijk met mijn vader was niet direct een succes. Op de lange duur echter wel. Mijn vader was dan wel zelfstandig reclameschilder en decorateur die een goede boterham verdiende, maar na twee weken huwelijk stond er plotseling een belastinginspecteur voor de deur. Er bleek al vijf jaar geen belasting te zijn betaald. Met de doortastendheid die haar eigen was wist zij de inspecteur te overtuigen om een regeling te treffen tot afbetaling. De familie Blom heeft daar ook bij geholpen.

Voor een flamboyante dame uit Amsterdam was het niet eenvoudig om te verkassen naar Rotterdam. Dat was in tijd een werkstad. Als goedgeklede dame was je niet erg populair op het schoolplein of op de markt. Na verloop van tijd ontmoette ze een nicht uit Den Bosch, Jo Lelieveld, die net een dochter had: Diana Schadek. Dat zorgde in ieder geval voor een hernieuwd contact en vriendschap. Tante Jo was ook de oudste geweest uit het gezin (ze was de dochter van een zus van Oma Blom). Ook zij was vroeg het huis uit gegaan, een eigen carrière opgebouwd en een stijlvolle dame. Eigenlijk een traditie binnen de familie. Kijk maar eens naar de oude foto’s van Tante Mies Blom en Tante Dina Den Bekker.

Tiny heeft in die jaren nog wel geprobeerd om bij modehuizen in Rotterdam een nieuwe start te maken. Maar ze had inmiddels teveel ervaring om in posities te werken die beneden haar niveau waren. Dat leverde conflicten op met de leiding. Haar kennis werd niet altijd op prijs gesteld, een directeur-eigenaar denkt nu eenmaal dat hij of zij het altijd beter weet. Toen heeft ze haar Haute Couture opleiding bij Charles Montaigne maar te gelde gemaakt. Ze ging voor particulieren trouwjurken, costuums en mantelpakjes maken. Ze hielp ook vaak vrienden en familie met de inrichting van hun huis. Vitrage en gordijnen naaien. Stola’s en omslagdoeken haken of breien. Sokjes voor de kinderen. Pannenlappen voor de moeders. De laatste twee een traditie die afstamt van oma.

Schiedam. Een nieuw sociaal netwerk.

Het huis aan de Oppert 5b in Rotterdam centrum, aan de Meent en in de schaduw van de Laurenskerk, werd uiteindelijk toch te klein. Op bezoek bij een vriendin in Schiedam Groenoord zag ze een appartement te huur staan. Ze informeerde bij de bewoners, nam contact op met de huisbaas en na overleg met man Jos volgde een verhuizing. Hier zou ze tot haar dood blijven wonen. Het sociale netwerk dat ze hier opbouwde voegde nieuwe mogelijkheden toe. Zo was ze lid van diverse damesverenigingen. Haar spreekbeurten over mode werden legendarisch. Mijn vader verzorgde de bijbehorende platen van de historische hoogtepunten, waaronder natuurlijk Dior. Toen ik zeventien was verliet ik het ouderlijk huis. Want afgezien van de positieve kwaliteiten die mijn moeder bezat kon ze met enige regelmaat ook bijzonder dominant zijn. Een Blommeneigenschap, volgens een tante van mij, afkomstig van een andere familie. Die Blommen willen altijd de baas over je spelen… dat zit ze in het bloed. Ik rook echter de vrijheid en die liet ik me niet meer ontglippen.

Als je deze muziek hoort denk dan aan mij. Als je een vlinder ziet, weet, dat ben ik.

In de jaren daarna kwamen mijn ouders dichter bij elkaar te staan dan ooit tevoren. Toen mijn vader stopte met werken maakten ze samen diverse reisjes. Naar Parijs. Het Lago Maggiore, naar diverse plekken in Duitsland. Dat heeft niet langer dan vijf jaar geduurd. Begin 1980, vlak na het 25 jarig huwelijksfeest, kreeg mijn moeder last van een hoestje, dat niet meer overging. Ze had al enige tijd een vrouwelijke huisarts, waar ze erg op gesteld was. Die schreef haar medicijnen voor, maar dat bleek niet te helpen. Na een jaar werd ze voor onderzoek naar de Daniel de Hoed kliniek gestuurd. Ze bleek longkanker te hebben. De methodiek van de artsen in die tijd was de ziekte aanvallen met een bombardement van chemokuren. Veertien dagen in het ziekenhuis, iedere dag een kuur en dan drie maanden wachten op de effecten. Ik zag mijn moeders gezondheid hard achteruit gaan. Zij had nog vertrouwen in de medici. Al was het vertrouwen in haar huisarts geschokt, omdat mijn moeder bewust had gekozen voor een vrouwelijke huisarts. Het voelde als een nederlaag. Voor beiden.

In die tijd heb ik haar regelmatig gefotografeerd, dat was één van mijn studierichtingen op de Academie van Beeldende Kunsten. In de keuken, toen ze nog goed was. In de huiskamer na de 2e kuur. En in het ziekenhuis waar ze stierf. Ik wist niet goed wat ik meemaakte, was onbekend met ziekte en dood van dichtbij mee te maken. Ik heb voor haar gekookt, een maaltijd met rode bietjes. Daar had ik geen ervaring mee. Ondanks haar instructie was dat een matig succes. Het was de eerste keer dat ze openhartig zei dat ze voelde dat ze zou sterven. Mijn vader en ik wilden het niet weten. Wij waren verwend door mijn moeder. Ze was een sterke en zelfstandige vrouw. Op die dag in november 1980 probeerde zij haar toestand te bespreken om samen te kijken naar haar wensen. Het verdelen van persoonlijke bezittingen. De uitvaart. We zijn dat gesprek aangegaan en hebben haar wensen opgeschreven. Voor het geval dat.

Dat mijn moeder sterfelijk was bleek voor mijn vader en mij onvoorstelbaar. Wij konden of wilden die realiteit nog niet omarmen. Mijn moeder was altijd sterk aanwezig en voor ons beiden een steun en toeverlaat. Voor mijn vader en mij was zij eerder onsterfelijk. Wij konden geen leven zonder haar voorstellen. Ik had werk op een huisdrukkerij van een fruitimporteur en kwam eenmaal per week thuis. Of langs in het ziekenhuis. Daardoor bleef de waarheid een beetje op afstand. Eind februari werd zij wederom in het ziekenhuis opgenomen, voor de derde reeks kuren. Er gebeurden van die kleine dingen waar niets aan te doen was. Haar kronen en bruggen kwamen los uit haar gebit, als gevolg van de chemo. De tandarts kon er op dat moment niets aan doen. Daarvoor was ze op dat moment te ziek.

Ik ging vaker naar het ziekenhuis. Soms drie keer per week. Een reis van Rotterdam naar Schiedam en terug. Op een avond merkte ik dat mijn moeder erg afwezig was en zo moe dat het niet meer goed voelde. Toen heb ik mijn vader gevraagd of hij nog met de behandelend arts (ook een vrouw) had gesproken. Dat bleek al weken geleden. Toen heb ik gezegd dat ik vond dat hij de volgende dag een afspraak moest maken en dat als hij dat niet zou doen dat ik die afspraak zou maken. Hij regelde de afspraak en in de avond kwam ik naar het ouderlijk huis. Toen ik hem zag was hij helemaal wit en ontdaan. Hij had die dag gehoord dat mijn moeder nog ruim een week te leven had en was daar helemaal kapot van. Hij zat zo stuk dat hij de situatie niet meer aankon.

Toen heb ik Tante Ans gebeld die de rest van de familie op de hoogte zou brengen. En heb ik ook andere familieleden en vrienden en vriendinnen gebeld. Ook heb ik afgesproken dat ik mijn moeder de volgende dag het nieuws zou brengen. Mijn vader kon dat niet. Daarna zouden we de rest van de week 24/7 in het ziekenhuis blijven. En een eigen kamer naast die van mijn moeder krijgen.

De volgende dag ben ik al vroeg naar het bezoekuur op de middag gegaan. Het was vrijdag 28 februari 1981, elf dagen voor ze stierf. Op de heenweg had ik een boeket met 64 rode rozen gekocht. Iedere roos voor een jaar van haar leven. Ik had de bos in een hele grote vaas gezet, uit het washok naast haar kamer. Het was een druilerige en grijze dag. Dat zou zo blijven. Ook de rest van de week. Toen kwam ik haar kamer binnen. Ze keek me aan en begon te huilen. Wat een mooie bos bloemen zei ze.

Ik zet de vaas op het tafeltje naast haar bed en pak een stoel om naast haar te zitten, en kus haar. Ze kijkt me aan en pakt mijn hand. Die bos heb je niet zomaar voor me meegenomen. Rustig vertelde ik haar dat mijn vader bij de arts was geweest en wat het nieuws was. Ooooh zegt ze met tranen in haar ogen en daarna met zachte stem als het dan toch zo moet zijn… dan is het maar goed dat het niet meer lang duurt. Ze vraagt of er al iets geregeld is om afscheid te nemen van haar broer en zussen en met haar vriendinnen. Het is heel stil in die ruimte. Na een uur komt mijn vader binnen. Ik laat ze beiden alleen.

Ondertussen spreek ik lopende zaken door met de verpleegster waar mijn moeder een vertrouwelijke relatie mee heeft. Ze voelt met ons mee. Daarna praktische zaken. Welke kamer mijn vader en ik krijgen. Wat we zelf moeten meenemen. Waar het ziekenhuis voor zorgt. 3 maaltijden per dag, volop koffie, thee en frisdrank. Ook voor de visite. Mijn moeder vraagt me om de radio-cassette speler met haar favoriete muziek, de fluitmuziek van James Galway, thuis op te halen. De dagen gaan langzaam voorbij. Veel bezoek, liefdevol afscheid van haar familie en vriendinnen. Ook de mijne komen langs, Loes van der Linden en Ankie Manders (die nog een tijdje les van mijn moeder hadden gekregen). Mijn vader gaat zelfs naar een slager om een tartaartje te halen. Mijn moeder had in haar halfslaap gezegd dat ze daar zo’n zin in had. Maar terug op de kamer heeft ze geen trek.

Als ze overdag luistert naar de muziek van James Galway zegt ze tegen mij: Als je deze muziek hoort denk dan aan mij. En als je een vlinder ziet, weet, dat ben ik. De pastoor van het ziekenhuis komt langs om de laatste sacramenten toe te dienen. Aan de korte gesprekjes die ze de afgelopen maanden met hem heeft gehad heeft ze veel steun. Het is een bijzonder moment. Wij drieën houden elkaars hand vast door ze over elkaar te leggen als een soort driehoek. De pastoor tekent daar een kruisteken met as over heen en zegt: voor eeuwig bent u verbonden. Dan zegent hij ons met wijwater.

Maandagavond 9 maart. De verpleegster laat weten dat het niet lang meer duurt. Hooguit een uur, misschien twee. Mijn vader en ik zitten bij haar bed. Buiten wordt het donker. Het ademen van mijn moeder wordt steeds zwakker en onregelmatiger. Soms lijkt het alsof haar adem stopt. Dan begin het ademen weer. En dan opeens is het helemaal stil. Ik besef dat ik dit voor het eerst meemaak van zo dichtbij. Zo is zij heel zacht weggegaan. Als dit sterven is ben ik er niet bang voor. Nooit meer.

We moeten weg uit het ziekenhuis, volgens de verpleegster. Mijn moeder wordt zo dadelijk gewassen en daarna door de begrafenisondernemer opgehaald. Je moet maar eens flink uithuilen zegt de verpleegster. Maar thuisgekomen zegt mijn vader dat we dat maar niet moeten doen. Omdat hij anders nooit meer stopt met huilen. De volgende dagen gaan in een roes voorbij. Het lijkt of de wereld doorrent terwijl wij stilstaan. De uitvaart komt, het afscheid met de mis in een kapel in het ziekenhuis en daarna de speeches in de zaal van het crematorium. De crematie zal later plaatsvinden, de as uitgestrooid op het strooiveld ernaast. Er is nog een receptie met familie en vrienden. Marijke Brünott, mijn hartsvriendin op dat moment, zegt dat ze mij zo sterk vind en dat dit haar ontroert.

Ik blijf na afloop nog twee weken zorgen voor mijn vader. Dan ga ik weer aan het werk en blijf ik hem 1x per week opzoeken. Mijn moeder had gevraagd om een oogje in het zeil te houden. Jij redt je wel zei ze, maar om je vader maak ik me de meeste zorgen, hij heeft twee linker handen. Ik laat de foto’s van de laatste maanden zien aan een goede vriend. Tja zegt hij, zo gaat dat, je hebt het proces heel mooi in beeld gebracht. En veel meegemaakt, dat zie ik wel. Thuis zet ik muziek van Reinbert de Leeuw op. Erik Satie. Gymnopedies. Pas dan voel ik mijn verdriet en moet ik huilen. Buiten regent het nog steeds.